حقوق مدنی شامل چه مواردی میشود؟
همهی انسانها اعم از زن و مرد، بزرگسال و خردسال، پیر و جوان دارای حقوق و تکالیفی هستند که به آنها اجازه میدهد در جامعه در کنار هم زندگی کنند. اصولاً تعیین این حقوق و تکالیف، امری قانونی بوده و توسط قانونگذار در قالب قوانین مختلف وضع شده است. اگرچه عرف هر جامعه نیز میتواند در تعیین حقوق و تکالیف اشخاص نقش داشته باشد. یکی از این قوانین که بهطور مبسوط به تعیین و بررسی حقوق انسانها و احکام و قواعد ویژه آنها پرداخته است، قانون مدنی است و حقوقی که از این قانون نشأت میگیرد تحت عنوان حقوق مدنی نام برده میشود.
تعریف لغوی حقوق مدنی
حقوق مدنی مجموعه قواعد و مقرراتی هستند که در تعیین حقوق و تکالیف انسانها از دل یک جامعه متناسب با فرهنگ و عرف آن جامعه بیرون آمده است. این نوشته را بخوانید تا ببینید که حقوق مدنی چیست و شامل چه مواردی میشود.
شاخه های حقوق مدنی
حقوق تجارت : که بر روابط بین بازرگانان و اعمال تجاری آنها حاکم است.
حقوق کار : روابط میان کارگران و کارفرما را تنظیم میکند.
آئین دادرسی مدنی چیست؟
قواعدی که دادگاهها براساس آن به اختلافات راجع به حقوق خصوصی افراد رسیدگی و آنها راحل و فصل میکنند.
مفهوم مالکیت فکری در حقوق مدنی
به بررسی حقوقی میپردازد که به انسان اختیار بهرهبرداری انحصاری از حاصل ابتکارات و اندیشههای خود را میدهد. مانندحق تکثیر انحصاری مؤلف و هنرمند، حق مخترع بر اختراعاتش، حق تاجر بر نام تجارتی خویش و حق سرقفلی.
حقوق اشخاص
هر شخصی به عنوان یک موجود که در عالم طبیعت میتواند وجود داشته باشد، دارای حقوق و تکالیفی است. عمدتاً اشخاص یا در قالب اشخاص حقیقی یعنی انسانها یا در قالب اشخاص حقوقی همانند شرکتها و مؤسسات، انجمنها و … هستند. کلیهی این اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی میتوانند در عالم واقع حقوق و تکالیفی داشته باشند. بهعنوان مثال آنچه تحت عنوان حقوق اشخاص در خصوص انسانها صدق میکند، مباحثی از قبیل اهلیت برای دارا شدن حق و تکلیف و اهلیت برای اجرای حق و تکلیف، مسائلی همانند صغیر بودن، جنون، عدم رشد، ورشکستگی و مباحثی از این قبیل هستند که تعیینکنندهی حقوق اشخاص است.
حقوق اموال
این حقوق شامل هر آن چیزی است که میتواند با انواع اموال مرتبط باشد. بهعنوان مثال، طبق یک تقسیمبندی مرسوم، مال میتواند قابل جابهجایی (منقول) و غیرقابلجابهجایی (غیرمنقول) باشد. هرکدام از این اموال قواعد و احکام خاص خود را از حیث مسئلهی توقیف مال طبق حکم دادگاه و مسئلهی صلاحیت دادگاه از حیث اقامه عوا دارند. بهعنوان مثال مال اگر منقول باشد و طبق حکم دادگاه در راستای پرداخت مطالبات طلبکاران توقیف شود، توقیف مال بهصورت فیزیکی است یعنی خود مال توقیف شده و هرگونه دخل و تصرف در آن ممنوع است. اما اگر مال غیرمنقول باشد، توقیف توسط دادگاه سندی خواهد بود. یعنی سند مال تحت توقیف دادگاه قرار میگیرد و خود مال برای شخص قابلیت استفاده خواهد داشت. نظیر حالتی که سند خانه نزد بانک یا کلانتری بهعنوان وثیقه میماند که به نوعی توقیف سند آن خانه است.
منابع حقوق مدنی در ایران
قانون مهمترین منبع حقوق مدنی است و قانون مدنی که در ۱۳۳۵ ماده در سالهای ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۴ توسط مجلس شورای ملی به تصویب رسید مهمترین مجموعه قانون مربوط به حقوق مدنی است که در درجه اول براساس فقه شیعه و در وهله بعد با استفاده از قوانین مدنی کشورهای فرانسه، سوئیس و بلژیک تدوین شدهاست.
سایر قوانین مهم مربوط به حقوق مدنی
قانون امور حسبی که در سال ۱۳۱۹ در ۳۷۸ ماده تصویب شد و به وضع مقرراتی در مورد تقسیم میراث بجا مانده از مرده و امور غایبین مفقود الاثر میپردازد.
قانون مسئولیت مدنی قانون مسئولیت مدنی که در سال ۱۳۳۹ در ۱۶ ماده با اقتباس از حقوق آلمان به تصویب رسید.
منابع دیگر حقوق مدنی
رویه قضایی (آرایی که دادگاهها در گذشته صادر کردهاند).
عرف و عادات رایج جامعه هم میتواند تأثیر بسیار زیادی بر حقوق مدنی داشته باشد چنانکه خود قانون مدنی در بسیاری از مواد حکم قضیه را به عرف محل احاله میدهد.
نظریات حقوقدانان و فقها نیز میتوانند به ویژه در تفسیر قوانین مورد استفاده قرار گیرند.
حقوق مسئولیت مدنی
گاهی مواقع مسئولیتهایی که برای اشخاص ایجاد میشود ممکن است از قرارداد ناشی نشده باشد. مثلاً، مسئولیتی که در اثر تصادف رانندگی و وارد کردن خسارت به ماشین دیگری، برای یک راننده ایجاد میشود. در اینجا قراردادی میان دو راننده وجود ندارد و مسئولیت به پرداخت جبران خسارت وارد شده ناشی از قرارداد نیست. نوعی الزام و تعهد خارج از قرارداد است که گاهی اوقات تحت عنوان مسئولیت مدنی نیز از آن یاد میشود.
حقوق خانواده
ازجمله مهمترین حقوق مدنی که اشخاص یک جامعه به آن نیاز دارند، حقوق خانواده است. مباحثی ازجمله نکاح، طلاق، مسئلهی پرداخت مهریه، پرداخت نفقه، تمکین، نحوهی تعیین مهریه، طرق از بین رفتن زوجیت و مسائلی از این قبیل در زمره حقوق خانواده بررسی میشود که از مهمترین حقوق مدنی اشخاص در جامعه است.